شیوه ی زندگی زنبور عسل

امروزه زنبور عسل شناخته ترین حشره از نظر علمی و اقتصادی است زیرا در حالیکه تنها حشره ای است که به وسیله انسان اهلی و برای تهیه عسل پرورش داده میشود 

بررسی زندگی آن از جنبه های مختلف در تمام مراحل تاریخ به صورت یک منبع غنی از نظر پدیده های بیولوژیک بوده است۰ در طبیعت و مخصوصا جنگلها و کوهستانها ؛ زنبور عسل معمولا تنه تو خالی درختها و شکاف سنگها را برای زندگی خود انتخاب میکند و در آن لانه هایی بنام کندو مرکب از شانهای عمودی از موم میسازد ۰ هر شان در دو سطح خود از حجره های متعدد و شش گوش بطور منظم تشکیل شده است که در داخل آنها عسل و گرده ذخیره می شودو نیز در بعضی از حجره ها تخم گذاری می گردد و لاروها و شفیره ها در داخل آنها پرورش داده میشوند۰ کندوی زنبور عسل یک اجتماع تک ماده ای است و در هر کندو از هر ده هزار تا صد هزار زنبوری که در آن زندگی میکنند فقط یک زنبور بارور بنام ملکه و درحدود هفتصد زنبور نر و بقیه ماده های عقیم بنام کارگر میباشند۰ 
در کلنی زنبور عسل روابط ملکه ؛ نر و کارگر از نظر پدیده های تبادل غذایی ؛ تقسیم کار و غیره فو ق العاده جالب توجه است۰ کارگرها هرگز تخم نمیگذارند و تمام کارهای کندو را انجام می دهند ۰ جمع آوری گرده و نوش از روی گلها ؛ تهیه عسل و موم ؛تهیه شان ؛ مواظبت از لاروها ؛ غذا دادن به ملکه و نرها و لاروها ؛ دفاع از کندو و تهویه و تمیز کردن آن ؛ همه این کارها به عهده کارگر است ۰ کارگرها در بهار فعالیت خود را با پرواز روی گلها و جمع آوری گرده و نوش و ذخیره آن در کندو شروع می کنند و این کار در تمام بهار و تابستان ادامه میابد۰ در کلنی زنبور عسل ؛ کارگر یک فرد اجتماعی منظم و تربیت شده ای است که در مدت ۵ هفته از زندگی فعال خود به ترتیب وظایف معین و مشخصی را در اداره کندو بعهده می گیرد مثلا کارگرهای جوان در سه روز اول زندگی خود فقط به تمیز کردن حجره های خالی شان می پردازند ۰ فضولات ؛ پوست لاروی و باقیمانده مواد غذایی را خارج میکنندو این حجره هارا برای پذیرفتن تخم های جدید آماده میسازند۰ از روز چهارم این کارگرها شغل پرستاری را بعهده می گیرند ولی در این کار ابتدا فقط به دادن عسل و گرده به لاروهای کامل اکتفا می کنند زیرا غدد گلویی آنها فقط از روز ششم شروع به ترشح ژله رویال ( Gele Royale ) می کنند و در این موقع کارگرها آماده غذا دادن به لاروهای جوان می شوند ۰ روز دهم کارگرها برای اولین بار از کندو خارج میشوند و به یک پرواز کوتاه جهت یابی می پردازند و بعد دو باره و برای ده روز دیگر به داخل کندو برمی گردند و مجددا به کارهای کندو می پردازند ولی این بار به علت از کار افتادن غدد گلویی پرستاری لاروها را کنار می گذارندو کار انبار کردن عسل و گرده (پولن= pollen ) را در حجره های خالی به عهده می گیرند ولی بعد از چند روز با رشد غدد شکمی ترشح کننده موم به ساختمان حجره های جدید و توسعه کندو می پردازند و نیز در ضمن این کار بعضی از افراد در جلوی سوراخ خروجی کندو وظیفه محافظت کندو را به عهده می گیرند و این آخرین مرحله از فعالیت آنها در داخل کندو است زیرا به زودی کار جمع آوری نوش و گرده را شروع میکنند و به این منظور به پروازهای بزرگ از گلی به گل دیگر می پردازند ۰ کار جمع آوری و آوردن غذا و آب بوسیله کارگرها و ذخیره کردن آن در کندو از سه تا چهار هفته طول می کشد ۰ زنبورهای کارگر در مرحله پرواز برای جستجوی غذا دارای قدرت تبادل نظر و خبر دهی در مورد کشف منبع غذا و مشخصات آن و هدایت سایر همکاران برای جمع آوری هر بیشتر شیره و گرده می باشند و این کار به وسیله رقصهای مخصوص به نام رقص دورانی و رقص شکم جنبانی انجام می گیرد ۰ وظیفه زنبورهای نر فقط جفت گیری با ملکه جوان است واینکار ضمن یک پرواز دسته جمعی بنام پرواز آمیزشی یا پرواز عروسی صورت می گیرد۰ بدین ترتیب که ابتدا ملکه یک پروازجهت یابی برای شناسایی موقعیت کندو در محل انجام می دهد ودر پرواز بعدی با تعدادی نر از کندو خارج می شودو در هوا اوج میگیرد و طی آن با نری که از سایرین قوی تر است و ضمن پرواز به آن میرسد جفت گیری میکند( جفتگیری مکرر در ملکه زنبورها ممکن بوده لیکن خیلی نادر است )۰ 
پرواز عروسی در ساعات گرم و آفتابی روز معمولا بین ساعتهای ۱۲ تا ۱۶ صورت میگیرد و ملکه در تمام عمر خود فقط یکبار و آن هم در روزهای بیست و پنجم تا سی ام زندگی در جریان پرواز عروسی جفتگیری میکند و در حالیکه دستگاه تناسلی نر به انتهای شکم آن قلاب شده است از نر خود جدا و به کندو باز می گردد۰ نر بلافاصله بعد از جفتگیری می میرد و ملکه بیوه بتدریج و طی چند سال تخم ریزی میکند و تکثیر کندو را به عهده می گیرد ۰ از این جهت در این حشره دستگاه تناسلی دارای عضو مخصوص برای ذخیره و نگهداری اسپرماتوزوئید می باشدو تلقیح تخمها بوسیله اسپرم ها به میل ملکه صورت می گیرد۰ ملکه در تمام بهار و تابستان و به طور مداوم شب و روز مشغول تخم ریزی است و روزانه حدود ۳۰۰ تا۳۰۰۰ تخم می گذارد و این بستگی به حرارت ؛ غذا ؛ وسعت کندو و سن ملکه دارد۰ هر ملکه حدود ۵ سال عمر میکند و در ۳ تا ۴ سالگی ذخایر اسپرم و تعداد تخم آن کم می شود۰ در این حشره از تخم های تلقیح شده افراد دیپلوئید ( ۳۲ کروموزومی ) که عموما ماده می باشند بوجود می آیند۰ این افراد منشا ملکه و کارگر هستند و تنظیم پیدایش آنها در کندو بعهده کارگرها و مربوط به طرز غذا دادن آنها به لاروها است ۰ بدین ترتیب که در صورت تغذیه لاروها بطور مداوم و به مدت ۵ روز از ژله رویال دستگاه تناسلی آنها رشد کرده و در مرحله کمال تبدیل به ملکه یا ماده های بارور می شوند ولی در صورتیکه لاروها فقط سه روز با ژله رویال و بقیه مدت بوسیله عسل تغذیه شوند ماده های عقیم یا کارگر خواهند شد ۰ تخم های تلقیح نشده هاپلوئید ( ۱۶ کروموزومی ) و عموما تبدیل به نر می شوند ۰ از این جهت در جریان تخم ریزی تنظیم تعداد تخم های تلقیح نشده به عهده ملکه است ولی در ملکه های پیر معمولا ذخیره اسپرماتوزوئید کم یا بکلی تمام میشود و در این صورت بیشتر افراد و یا تمام آنها که در سالهای آخر عمر ملکه بوجود می آیند نر می باشند که از نظر تولید عسل ارزشی ندارند و در این صورت باید مبادرت به تعویض ملکه نمود۰ بطور کلی در پرورش زنبور از نظرجلوگیری از چنین پیشامدی باید هر دو سال یکبار ملکه کندو را عوض کرد و ملکه جوانی در کندو قرار داد ۰ همچنین برای افزایش قدرت باروری ملکه باید آنرا از سرما محفوظ داشت و کندوی وسیع یا ذخیره غذایی کافی در اختیارش گذاشت ۰ 
وجود ملکه های جوان در کندو برای ملکه مادر خوش آیند نیست و از این جهت ملکه همیشه در جستجوی این افراد و از بین بردن آنها می باشد ولی در مواقع ضروری از نظر تکثیر کندو ، کارگرها از این تصادم جلوگیری می کنند و ملکه های جوان را در حمایت خود قرار می دهند و در این صورت ملکه مادر جای خود را به ملکه های جوان می دهد و باتفاق تعدادی از کارگرها و نرها کندو را ترک می کنند ۰ بنا براین ملکه در اجتماع زنبور عسل بر خلاف اکثر زنبورهای وحشی ماده موسس نیست و کندو یک اجتماع دائمی است که در فواصل معین تکثیر پیدا میکند و دسته ای از افراد آن تحت غریزه خاصی و بدنبال ملکه از کندو خارج می شوند و در حالیکه به آن می چسبند و از هم متفرق نمی شوند ، در تهیه لانه دیگری بر می آیند ۰ چنین دسته زنبور را بچه کندو یا بره کندو می نامند ۰ طی زمستان زنبورها عموما در مرکز کندو جمع می شوند و به استراحت می پردازند و در این مدت از عسلی که در طول بهار و تابستان ذخیره شده است تغذیه می کنند ۰ در مناطق سردسیر و زمستان کندوها را باید از سرما و یخبندان محفوظ داشت ودر صورت کمی ذخیره داخل آن ، مقداری شیره قند برای تغذیه زنبورها قرار داد۰ 

يک سوم منبع غذاي بشر از گياهان و گرده افشاني زنبورها تامين مي شود و با اين حال انسان شايد نه به صورت مستقيم اما در حال نابود کردن اين منبع حياتي يعني زنبورهاي عسل است.




اهميتي ندارد ساکن کدام بخش از سياره زمين باشد زيرا همه انسان ها در هر گوشه جهان به اندازه اي مساوي نيازمند زنبورهاي عسل هستند ، حشراتي که تعداد آنها روز به روز در حال کاهش است.

تعداد مرگ و مير در ميان اين حشرات فعال غيرعادي شناخته شده است و دانشمندان در تلاشند دليل مرموز اين مرگ و مير را بيابند. به گفته «دنيس ون انگلدورپ» از دانشگاه ايالت پن از هر سه وعده غذايي انسانها يک وعده منبع گياهي دارد که در اين صورت انسان مستقيما به زنبورها وابسته خواهد بود زيرا گرده افشاني اين جانداران و ديگر حشرات است که عامل رشد و تکثير گياهان مي شود.

تحقيقات دانشمندان بر روي مراکز پرورش زنبور عسل نشان مي دهد در سال 2009 تقريبا 29 درصد از دسته هاي زنبورهاي عسل در ايالات متحده از بين رفته اند البته اين ميزان نسبت به 36 درصد نابودي زنبورها در سال 2008 و 32 درصد سال 2007 بسيار کمتر است، اما با اين همه اين اعداد و ارقام نشان مي دهد مرگ زنبورهاي عسل پديده اي دنباله دار است که تا کنون متوقف نشده است.

به گفته «ديويد مندز» رئيس انجمن پرورش دهندگان زنبور عسل دليل مرگ زنبورها مي تواند ناشي از شرايط محيط کشاورزي باشد که اين جانداران را احاطه کرده و آنها را ضعيفتر و بيمارتر مي سازد. به گفته وي در گذشته چنين مرگ و مير گسترده اي در ميان زنبورها رايج نبوده است و به همين دليل مي توان گفت عاملي در محيط بيرون از کندوها براي زنبورهاي عسل تغيير کرده است.

برخي از محققان براي يافتن دليل مرگ زنبورها بر روي تشعشعات الکترومغناطيسي ناشي از تلفن هاي همراه به مطالعه پرداختند تا شايد بتوانند رابطه اي ميان سيگنال هاي تلفن همراه و مرگ زنبورها بيابند اما نتايج نشان داد اين سيگنال ها تاثير نامحسوسي بر روي حيات زنبورها دارند.

از سويي ديگر دانشمندان دانشگاه «ايالت پن» به مطالعه بر روي آفت کش ها و مواد شيميايي موجود در کندوهاي زنبور عسل در 23 ايالت مختلف آمريکا پرداخته و دريافتند مقادير متنوعي از اين مواد در کندوها يافته مي شود اما به گفته آنها هيچ يک از اين مواد به تنهايي به اندازه اي قدرتمند نبود تا بتواند کشنده باشد. با اين حال شايد فرايند ترکيبي به دور از چشم دانشمندان در کندوها باعث ترکيب اين مواد و مرگ زنبورها مي شود.

بر اساس گزارش اي بي سي ، دانشمندان اميد چنداني به يافتن سريع دليل مرگ زنبورها ندارند و به گفته آنها براي يافتن اين عامل نبايد تنها به دنبال يک دليل بود. با وجود تلاش هاي فراواني که براي جلوگيري از مرگ مرموز زنبورهاي عسل انجام مي گيرند، واقعيت اين است که زنبورها تحت شرايطي که اگر نه به صورت کامل، به صورت تقريبي تحت تاثير فعاليت هاي انسان ها قرار دارد ، در حال نابودي هستند ، نابوديي که آغازگر نابودي تدريجي انسان خواهد بود.

.